Παίζοντας με τα πρωτόνια στο CERN

Σαράντης Χέλμης, Δ/ντής του 1ου Δ.Σ. Ραφήνας

Εικόνα του μεγάλου ανιχνευτή του πειράματος CMS (φωτό Δέσποινα Αρμενάκη)

Απομεσήμερο Τετάρτης 17 Αυγούστου 2016. Λίγο πριν το μικρό λεωφορείο περάσει τον περίβολο του ερευνητικού κέντρου CERN στη Γενεύη. Στη φαντασία μου είχα πλάσει το διασημότερο και σπουδαιότερο ερευνητικό κέντρο του κόσμου σαν ένα συγκρότημα με δαιδαλώδεις εγκαταστάσεις, με επιστήμονες σε λευκές ποδιές να εργάζονται γύρω από υπερσύγχρονα μηχανήματα, και εργαστήρια στους τοίχους των οποίων να δεσπόζουν πολύπλοκες εξισώσεις που μόνο λίγοι, μυημένοι στην επιστήμη μπορούν να κατανοήσουν και να αποκρυπτογραφήσουν. Σκοπός μου ήταν να ζήσω την κουλτούρα του CERN για να μπορέσω να τη μεταφέρω στη συνέχεια στους μαθητές και τους συναδέλφους μου.

Μοντέλο του μεγάλου επιταχυντή αδρονίων LHC

Οι εικόνες που αντίκρισαν τα μάτια μου τις επόμενες πέντε ημέρες ήταν διαφορετικές από τις εικόνες που είχε πλάσει η φαντασία μου. Κτίρια απλά, ορθογώνια και λιτά – κάποια όπως πρωτοχτίστηκαν 63 χρόνια πριν - διάσπαρτα σε μια έκταση που μπορούσες να την περιδιαβείς μέσα σε μια – μιάμιση ώρα το πολύ. Και η πολυπλοκότητα των μηχανημάτων βαθιά στα σπλάχνα του CERN ερχόταν το ίδιο λιτά και αβίαστα να εξηγήσει την ανάγκη του ανθρώπου να κατασκευάσει μηχανές για να επεκτείνει τις γνώσεις του.

Ξενάγηση από τη Μάχη Τσίρου στις εγκαταστάσεις του πειράματος Compact Muon Solenoid (CMS)

Η συγκλονιστικότερη όμως αποκάλυψη με την οποία ήρθα αντιμέτωπος, ήταν το πνεύμα των ανθρώπων που συνάντησα. Συνάντησα ανθρώπους που όσο περισσότερο γνωρίζουν τον κόσμο, τόσο περισσότερο αντιλαμβάνονται την άγνοιά τους. Θυμάμαι χρόνια πριν, όταν ήμουν μαθητής, μια από τις καθηγήτριές μου μας είχε μιλήσει για τον σωκρατικό κύκλο της γνώσης – άγνοιας. Η γνώση, είχε πει, μοιάζει με κυκλικό δίσκο που μεγαλώνει όσο προχωρά η έρευνα. Η περιφέρεια του κυκλικού δίσκου είναι το σημείο τομής του γνωστού με το άγνωστο˙ το σημείο εκείνο που μας επιτρέπει να διαισθανόμαστε πόσα πράγματα ακόμη δεν γνωρίζουμε. Όσο αποκτούμε γνώσεις ο κυκλικός δίσκος μεγαλώνει, όμως μαζί μεγαλώνει η συνείδησή μας ότι είναι περισσότερα τα πράγματα που δεν γνωρίζουμε. Πίσω από τις λέξεις των επιστημόνων στο CERN ελλόχευε διαρκώς το σωκρατικό “εν οίδα, ότι ουδέν οίδα”.

Στις εγκαταστάσεις LEIR

Οι δάσκαλοί μου και συνοδοιπόροι τις μέρες αυτές, ο καθένας με την ιδιαίτερη και μοναδική προσωπικότητά του, με δίδαξε και κάτι ξεχωριστό: Η Τίνα Νάντσου, που έχει την παιδαγωγική επιμέλεια του προγράμματος, εμπνευσμένη εκπαιδευτικός της Σχολής Χιλλ, μου έμαθε να χρησιμοποιώ απλά υλικά και πειράματα για να οικοδομήσω σύνθετες και συχνά πολύπλοκες έννοιες στους μαθητές μου. Ο Mick Storr, φυσικός επιστήμονας στο Παν/μιο Birmingham και το CERN, επιστρατεύοντας χιούμορ και φαντασία μου δίδαξε τη σημασία του να καλλιεργείς το ερευνητικό πάθος, το ήθος και την πειθαρχία ενός επιστήμονα. Η Ανδρομάχη Τσίρου, άφησε προσωρινά τη δουλειά της πάνω στον ανιχνευτή του πειράματος CMS, για να μου διδάξει τη σημασία του να επιμένεις στον στόχο σου και πώς να χτίζεις βήμα - βήμα την πολυπλοκότητα. Τέλος, ο Άγγελος Αλεξόπουλος, συντονιστής του προγράμματος «Παίζοντας με τα Πρωτόνια» και μέλος της ομάδας εκπαίδευσης και επικοινωνίας του πειράματος CMS του CERN, υπενθύμισε την αξία του να μοιράζεσαι με ειλικρίνεια τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου.

Ξενάγηση από τον Mick Storr στο κέντρο ελέγχου του Alpha Magnetic Spectrometer (AMS) (φωτό Δέσποινα Αρμενάκη)

Τα λόγια που θα μου μείνουν χαραγμένα στη μνήμη είναι εκείνα του μεγάλου φυσικού επιστήμονα John Ellis, ο οποίος ένα απόγευμα βρέθηκε ανάμεσά μας στο IdeaSquare του CERN, έναν χώρο ανταλλαγής ιδεών που προσομοιάζει την αρχαία αγορά της Αθήνας. “Ποια γνώση πιστεύετε ότι είναι η πιο σημαντική για να διδάξουμε στους μαθητές μας;” τον ρώτησε ένας συνάδελφός μου. Ο John Ellis, που λίγες στιγμές πριν μας είχε ταξιδέψει στις απαρχές του σύμπαντος, απάντησε αυθόρμητα: “O επιστημονικός τρόπος σκέψης. Να μάθουν τα παιδιά να σκέφτονται και να καταλήγουν σε συμπεράσματα αξιοποιώντας τη λογική τους και την κριτική δύναμη του νου”.

Διάλεξη από τον φυσικό John Ellis με τίτλο «Παίζοντας με το Σύμπαν» (Playing with the Universe)

Αυτή τη φράση κρατώ από το CERN ως προσωπικό μου στοίχημα: Πέρα από τις γνώσεις γύρω από τη φύση του σύμπαντος, τα παιδιά πρέπει να διδαχθούν ότι η γνώση είναι πεπερασμένη και προσωρινή και ότι αργά ή γρήγορα ό,τι θεωρούσαμε δεδομένο θα ανατραπεί. Εκείνο όμως που μένει αμετάβλητο είναι οι δυνάμεις του νου, τις οποίες αν σήμερα τις καλλιεργήσουμε, αύριο θα αποδώσουν τον καρπό της προσωπικής ολοκλήρωσης και της κοινωνικής προόδου.

Κατασκευές με απλά υλικά (φωτό Δέσποινα Αρμενάκη - Σαράντης Χέλμης)

* Η εμπειρία μου από το ερευνητικό κέντρο CERN έγινε πράξη χάρη στην πρωτοβουλία του πειράματος CMS του CERN με τίτλο “Παίζοντας με τα Πρωτόνια” (“Playing with Protons”). Στόχος της πρωτοβουλίας είναι να φέρει κοντά δασκάλους πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ερευνητές του CERN και ειδικούς στη διδακτική των φυσικών επιστημών, ώστε να σχεδιάσουν δημιουργικές εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που θα καλλιεργήσουν τον ενθουσιασμό των παιδιών για την επιστήμη, την τεχνολογία και την καινοτομία. Από τις 17 έως τις 22 Αυγούστου 2016, δέκα δάσκαλοι από διάφορες περιοχές της Ελλάδας συμμετείχαμε σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο περιελάμβανε ομιλίες επιστημόνων, εργαστήρια και επισκέψεις στις εγκαταστάσεις του CERN. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τον ιστότοπο της πρωτοβουλίας

Playing with Protons: http://playingwithprotons.web.cern.ch